Nguyễn thị Cỏ May

Đi thăm quê hương Halloween

Thu là mùa của Halloween. Trước đây Halloween chỉ là lễ dân gian đơn giản, nay thì đã biến thành một hiện tượng thương mại trải dài từ giữa tháng 9 ra khắp thế giới.

Halloween là thời gian vui chơi và sợ hãi của trẻ con và cả với người lớn, nhưng tại sao thời điểm này mỗi năm dường như lại cứ tới sớm hơn?

Trước đây, không phải xa lắm, Halloween hãy còn là lễ chỉ tập trung trong vài ngày cuối tháng 10 hằng năm. Người sửa soạn lễ cũng đợi tới vài ngày trước lễ. Nay thì vào những ngày đầu tháng 10, chợ đã bắt đầu bày bán những trang bị lễ như quần áo, hình nộm, mặt nạ hóa trang, … Nghe nói ở Massachusettes, người ta đã bắt đầu sửa soạn cho lễ Halloween ngay từ giữa mùa hè!

Theo Giáo sư Jay L. Zagorsky chuyên về “kinh tế của nghỉ dưỡng, vui chơi” (Économie des vacances) của Trường Thương mại Boston, điều làm người ta ngạc nhiên về lễ Halloween không phải là thời gian tổ chức lễ, sớm muộn hay dài ngắn, mà từ cái lễ dân gian đơn giản trước đây nay bỗng nhiên lại biến thành một hiện tượng xã hội vĩ đại chiếm cả thế giới. Tìm hiểu tầm vóc lễ, người ta sẽ hiểu tại sao lễ Halloween cứ mỗi năm lại đến sớm hơn.

Thị trường Halloween

Ai cũng biết Halloween là lễ hội dân gian của dân celtique (Ái-nhỉ-lan) tưởng niệm người chết, vế sau được Giáo hội công giáo tiếp nhận như một thứ thánh lễ.

Ngày nay Halloween trở thành thứ lễ hoàn toàn thế tục của cả thế giới để mọi người có thể hóa trang làm ma, làm quỉ xứ, vui chơi và, nhờ đó giúp họ không còn sợ hãi ma quỉ như trước kia nữa.

Lễ ma tới sớm, thời gian chuẩn bị rộng rãi, đã làm cho kinh tế phát triển mạnh.Từ tháng 9 năm 2005, có hơn phân nửa dân Mỹ cho biết họ chuẩn bị làm lễ ma. Nhưng nay, năm 2025, có gần 3/4 dân Mỹ sẽ tổ chức lễ ma Halloween (Theo National Retail Federation). Và chi phí cho lễ sẽ lớn hơn những năm trước. Theo kết quả điều tra, chi phí dự bị cho Halloween năm nay sẽ không dưới 13 tỷ us$, tính ra gần bằng 4 lần chi phí của 2 thập niên qua. Trung bình, một người Mỹ năm nay sẽ tiêu xài 38 us$, năm 2005, họ chỉ xài có 18 us$.

Về số lượng kẹo cho thị trường Halloween cũng gia tăng vượt bực. Từ tháng 9 đã là thời điểm của thị trường kẹo năm nay bán được 3,9 tỷ us$, tăng hơn năm rồi 400 triệu (Theo kết quả điều tra của Fédération nationale du commerce de détail do Prosper Insights & Analytics thực hiện).

Thị trường cung cấp các thứ trang bị tổ chức lễ Halloween phát triển mạnh và trở thành chuyên nghiệp hơn đã làm thay đổi sâu xa bộ mặt lễ ma ngày nay.

Trước đây, tới lễ Halloween, trẻ con chỉ được phát cho kẹo, bánh, trái cây, các thứ có sẵn trong nhà. Ngay cả trang phục cho lễ nay cũng đã thay đổi. Người ta đã không còn tự cắt may nữa, mà tới cửa hàng, chọn lựa những thứ trang phục vừa ý.

Trong vòng 2 thập niên qua, lễ ma Halloween đã trở thành một thứ lễ hội ngày càng phát triển mạnh về tầm vóc và bắt đầu sớm hơn mỗi năm.

Kẹo hay xui xẻo

Halloween là một mảng văn hóa huê kỳ và từ đó lan tràn ra khắp thế giới nhưng nó lại thật sự có nguồn gốc ở xứ Ái-nhỉ-lan và lục địa âu châu từ hằng ngàn năm qua. Lễ ma hằng năm nhằm đúng ngày cuối tháng 10. Lễ có ý nghĩa cũng khá ma quái là vào ngày 31 tháng 10, biên giới giữa người sống và người chết, tức giữa thế gian và âm phủ, sẽ không còn. Ma từ bên kia, tức ở âm phủ, sẽ qua phía bên này. Người của hai phia có thể gặp nhau, tay bắt mặt mừng. Những người yêu nhau mà chẳng may chia tay nhau sớm thì nay là cơ hội để hội ngộ hoặc đoàn tụ.

Nhưng thực tế, thì nay, đêm 31 tháng 10, nhiều đoàn ma, quỉ trẻ con lần lượt kéo nhau tới từng nhà trong xóm, gõ cửa, xin bánh kẹo. Nhà nào tới ngày này cũng đều chuẩn bị sẵn kẹo bánh để khi nghe tiếng gõ cửa, là mở cửa, phát kẹo bánh cho trẻ con.

Thường ngày, cho chúng nó bánh kẹo, chưa chắc chúng nó lấy. Nhưng đêm Halloween, thì đó là một niềm vui thât sự. Mấy con ma nhỏ này vui đã đành, mà người lớn, người cho kẹo, cũng thấy vui. Như vừa được một điều may mắn nho nhỏ do những con ma đem tới.

Theo một di vật cổ đại, một tấm bản từ hơn 2 ngàn năm qua, còn giữ ở Bảo tàng viện Lugdunum ở Lyon (Thành phố cách Paris 500 km về phía Nam), lễ ma này có ghi lại dưới tên “Samonios”, mà người Ái-nhỉ-lan thường gọi là lễ “Samhain”.

Tranh vẽ lễ Samhain

Vào thuở xa xưa, đêm cuối tháng 10 là đêm “trời tối đen” và sau đó, bước qua năm mới. Theo thần thoại dân celte (Âu châu), các cửa của thế giới bên kia đều mở ra, xóa đi biên giới giữa người sống và người chết, để định hình lại tương lai. Những khai quật khảo cổ gần đây của Ái-nhỉ-lan xác nhận có những nghi lễ quan trọng vào cuối tháng 10. Lễ ma ở Ái-nhỉ-lan theo thời gian và theo chơn những di dân vượt Đại tây dương qua Huê kỳ.

Những di dân mới vẫn giữ tập tục cũ, tới những ngày cuối tháng 10, nghĩ cách tránh những người khuất mặt, bèn ẩn núp sau những mặt nạ và trang bị thêm những ánh sáng bằng những trái bí khắc hình dữ dằn tỏa ánh sáng để xua đuổi bóng tối ma quái.

Tới thế kỷ XIX, Halloween ngự trị khắp nước Mỹ và bắt đầu lan tỏa ra thế giới.

Quê hương của Halloween

Âu châu xưa nay vốn là quê hương của thần thoại. Hang động Oweynagat của thành phố Rathcroghan ở Ái-nhỉ-lan vốn giữ vai trò trung tâm của lịch sử dân gian celtique. Nó được coi như là đường dẫn xuống xứ của ma quỉ. Và nơi đây cũng là nơi sản sanh ra lễ hội Samhain, thủy tổ của Halloween ngày nay.

Quê hương của Halloween nằm giữa cánh đồng của một vùng đồi núi thấp xứ Ái-nhỉ-lan, nơi ít người biết vì vắng. Chỉ có những con trừu biết vì chúng tới gặm cỏ. Tuy nhiên, nếu trước đây 2000 năm mà chúng tới đây thì chúng sẽ sợ hãi trước khi bị giết để tế ma quỉ ngự trị trong hang động Oweynagat gần đó.

Hang động Oweynagat

Dân Celtes – dân địa phương – cho rằng hang động Oweynagat đúng là lối đi giữa Ái-nhỉ-lan

và thế giới bên kia. Tên Oweynagat, theo từ ngữ, có nghĩa là “hang mèo”, là nơi sanh ra lễ dân gian Samhain, nguồn gốc xưa của Halloween. Nhưng ý nghĩa thật của Halloween lại không phải như ngày nay người ta hiểu, mà Halloween, theo nguồn gốc xa xưa, là thứ nghi lễ

đẫm máu và quái đản ở thành phố Rathcroghan, một trung tâm celtique đồi núi cao của vùng Roscommon ái-nhỉ-lan. Ngày nay, Rathcroghan được đề cử là di sản phi vật thể của nhơn loại vì đó là nơi chứa đựng hơn 5500 năm lịch sử của một vùng Âu châu mà nhiều nhà khoa học, sử gia đang tìm cách khai quật những bí ẩn.

Rathcroghan có diện tích 6,5 km2 là vùng đất màu mỡ cho canh tác và chăn nuôi bao gồm 240 địa điểm khảo cổ, với những mồ mả xưa, những mộ bia, những thỏi đất thẳng tắp. Đúng là nơi lễ nghi từ thời đồ sắt và Oweynagat là cửa đi xuống địa ngục. Nơi đây, người ta làm lễ tế ma quỉ. Vào ngày lễ Samhain, nhiều ma quỉ thoát ra qua ngõ Oweynagat và đi tới thế giới người sống vì lễ Samhain, tức lễ Halloween ngày nay, là thời điểm mà biên giới giữa 2 thế giới, ma quỉ và người sống, không còn nữa. Nhiều con vật kỳ lạ, đáng sợ, tới từ thế giới bên kia, để tàn phá môi trường bên này, sửa soạn cho mùa đông tới. Sợ hãi, dân Celtes đốt lửa trên đồi và trong những cánh đồng. Để tránh bị ma quỉ bắt dẫn đi, họ hóa trang thành người cũng hung dữ, kỳ quái giống như ma quỉ thứ dữ. Hai ngàn năm sau, trẻ con trên khắp thế giới bắt chước truyền thống này ở lễ ma Halloween.

Mặc dầu đầy rẫy những chuyện ma quái bao phủ, ngày nay người ta vẫn có thể tới hang Rathcroghan, nơi dẫn xuống âm phủ, nhưng chỉ còn là một khu đất riêng biệt.

Một con đường bên lưng đồi dẫn tới những hang động Keshcorran trong vùng Sligo, theo truyền thyết ái-nhỉ-lan, đây cũng là cửa dẫn xuống địa ngục.

Ngày nay, trẻ con làm ma ngày Halloween vui sướng được kẹo, nào có biết mình đang làm sống lại một truyền thống gắn liền với những hang động dẫn xuống âm phủ, với những ma quỉ và một triều đại celtique ngày nay bị chôn vùi !

Nguyễn thị Cỏ May

Direct link: https://caidinh.com/trangluu1/vanhoaxahoi/vanhoa/dithamquehuonghalloween.html